Fietsers en voetgangers zijn bij een aanrijding door een automobilist vaak het haasje. Een wetswijziging biedt kwetsbare verkeersdeelnemers binnenkort betere bescherming. Landelijk verkeersofficier Achilles Damen vertelt.

Achilles Damen (59) komt net uit een telefonische zitting waar iemand gehoord werd vanwege te hard rijden onder invloed. “Mijn stokpaardje is dat het deze keer goed is afgelopen, maar dat je als automobilist zo iemand kunt doden”, zegt de landelijk verkeersofficier van het Openbaar Ministerie op zijn werkkamer in Utrecht.

Damen doceert verkeersstrafrecht aan de opleiding voor officieren en rechters. Als officier van het landelijke expertisecentrum voor verkeerszaken komt hij in het hele land. “Wij vormen een vakgroep van twintig verkeersofficieren, en sparren in een appgroep over doldriest rijden.” Waar de officieren dit jaar druk over delibereren, is een wetswijziging die per 1 januari is ingegaan.

Samengevat is de bedoeling van minister van justitie Ferd Grapperhaus dat verkeersofficieren sneller tot een hogere eis kunnen komen. Dat is het gevolg van druk van nabestaanden en slachtoffers over lage vonnissen voor het doodrijden van kwetsbare verkeersdeelnemers. Regelmatig blijft het bij een taakstraf (zie kaders). Verrekend naar gereden kilometers komen volgens het CBS bovendien veel meer fietsers om dan inzittenden van auto’s: 11 tegen 1,6.

Juristen spreken van ‘het strafgat bij roekeloos rijgedrag’. Een Kamerdebat mondde in 2017 uit in een lijvig onderzoeksrapport van de Rijksuniversiteit Groningen over ernstige verkeersdelicten. Dat leidde tot wijziging van de Wegenverkeerswet. “Sinds januari passen wij nieuwe richtlijnen voor roekeloos rijden toe.” Omdat rechtbanken vanwege corona vijf maanden hebben stilgelegen, is het effect pas in de herfst te zien.

Fietser zonder licht doodgereden: 240 uur taakstraf
Een 23-jarige Rotterdammer die in oktober 2018 een kok van Hotel New York doodreed, is eind juli veroordeeld tot een taakstraf van 240 uur en een jaar rijontzegging, waarvan een half jaar voorwaardelijk. De kok fietste na het werk naar huis, waarschijnlijk zonder licht. Hij stak een kruising over zonder op te kijken, aldus getuigen. Daar reed de 23-jarige lasser na het uitgaan in een casino 73 kilometer terwijl 50 is toegestaan. Volgens Justitie gebruikte de automobilist bovendien zijn parkeerapp. Maar het is moeilijk te bewijzen op welk moment een vinger werkelijk op een schermpje zit. De rechtbank sprak hem daarvan vrij.

Kleine fout met dramatisch gevolg
Wat is er veranderd? Damen: “Advocaten en verdachten komen soms weg met het verweer ‘Ik heb het slachtoffer niet gezien’. In de nieuwe wet zal roekeloos rijden eerder kunnen worden bewezen omdat volgens het nieuwe artikel 5a het bewust en vaak of langdurig overtreden van verkeersregels roekeloosheid oplevert.” Zodoende zullen eerder de maximumstraffen bereikt worden voor iemand doodrijden: drie jaar (‘gewone’ schuld), zes jaar (roekeloos rijden) of negen jaar (roekeloos en onder invloed).

Het aandeel van dronken recidivisten zonder rijbewijs is heel klein. Verkeersofficieren maken vooral een onderscheid tussen grove rijders en de bulk van de ongevallen, waarbij iemand een kleine fout maakt met een dramatisch gevolg. Want zelfs één seconde niet opletten of een fractie te hard rijden kan een leven kosten. Grofweg heeft een derde van de veroorzakers gedronken, een derde te hard gereden, en is een derde afgeleid door het mobieltje, een baby achterin of een hamburger met ketchup die in de schoot valt. 

Soms is ook het slachtoffer iets aan te rekenen. Heeft iemand gedronken of geen licht op de fiets? “Wat kun je toerekenen aan de automobilist, is onze vraag. Wat is verwijtbaar? Zo was er eens een voetganger die in het donker de tram wilde halen. Etalagelicht werkte verblindend. De automobilist had voorzichtig het zebrapad genaderd. Toch is de voetganger dood. Een drama. De onbeschermde verkeersdeelnemer delft vaak het onderspit.” (Als je niet uitkijkt, inderdaad)

Fout lopende voetganger doodgereden: 90 uur taakstraf
Een 32-jarige man die in oktober 2018 in Eindhoven een voetganger doodreed, is deze maand in Den Bosch veroordeeld tot een taakstraf van 90 uur en een jaar rijontzegging. Het slachtoffer, een 53-jarige Roemeense beroepschauffeur, liep in de berm toen hij werd geschept. De bestuurder van de bestelbus reed door en meldde zich later bij de politie. Het Openbaar Ministerie wilde een veroordeling voor een verkeersmisdrijf. Maar volgens de rechtbank waren het verkeersfouten: Hij had maar even niet opgelet. De man reed weliswaar 20 kilometer te hard, maar kwam van een weg waar 70 kilometer mocht. Bovendien liep de voetganger in de berm, waar je dat niet verwacht omdat dat verboden is.

Klachten over trage afwikkeling
Vaak ziet Damen aan twee kanten veel verdriet. “In negentien van de twintig gevallen heeft de bestuurder dit niet gewild.” ‘Grove’ chauffeurs rijden lang te hard, scheuren onder een rood kruis door en pakken een rood stoplicht. (Maar de fietser, die zonder licht zonder te kijken een kruising oversteekt?) “Met de nieuwe aanpak gaan we de middencategorie die te lang te hard rijdt zwaarder aanpakken”, concludeert hij.

Nabestaanden en slachtoffers klagen over trage afwikkeling van verkeersdelicten. “Hen komen we tegemoet door sneller te overleggen tussen politie en justitie.” Overal moet gaan gelden dat snel een politiespecialist ter plekke kijkt wat juridisch nodig is voor vervolging. In elke politieauto ligt een logboek, in te vullen door wie het eerst ter plaatse is. “Denk aan de situatie van de weg, het voertuig, digitale sporen en getuigenverklaringen. Die worden steeds belangrijker bij opzettelijke en ernstige overtredingen.”

Ook telefoon- en navigatiegegevens kunnen van belang zijn, evenals data die een auto terugstuurt naar de fabrikant. Damen: “Bij een Duitse auto is dat makkelijk, maar als we naar Zuid-Korea moeten, kan een rechtshulpverzoek maanden tijd kosten.” 

Vroeger hoorden nabestaanden lang niets. Deel van de nieuwe aanpak is dat OM en politie hen eerder informeren. “Dat gaat beter, maar is nog niet overal operationeel.'