Als het aan minister Camiel Eurlings van Verkeer en Waterstaat ligt, rijden straks negen miljoen Nederlandse automobilisten met een gps-kastje in hun auto rond dat al hun ritten kilometer voor kilometer registreert. De invoering van de kilometerheffing (officieel geraamde kosten circa E 5,6 miljard) blijkt een operatie die zijn gelijke niet kent in de wereld. Enkele topambtenaren in Den Haag zien de bui echter al hangen. Zij hebben weinig vertrouwen in het ’megalomane project’ van hun baas, en bereiden zich alvast in stilte voor op gigantische financiële en andere tegenvallers, met alle politieke en maatschappelijke gevolgen van dien. In De Telegraaf verbreken zij vandaag hun stilzwijgen. „De minister stelt in zijn wetsvoorstel dat het straks met de kilometerheffing maar in één op de tien miljoen gevallen mis zal gaan. Dat gelooft toch niemand? Noem één fabrikant, waar ook ter wereld, die dat over zijn eigen product op papier durft te zetten.”

TOPAMBTENAREN KLAPPEN UIT SCHOOL OVER ONAFWENDBAAR MILJARDENDEBACLE

´KILOMETERHEFFING WORDT RAMP´

„De trein van Eurlings dendert door”

door MARTIJN KOOLHOVEN

DEN HAAG, zaterdag

„Echt, gelóóf me, dit draait uit op een nieuwe parlementaire enquête. Ik ben mij er nu al op aan het voorbereiden.” JanPierre de Hoog (*), topambtenaar in rijksdienst, toont zijn agenda en laat, per pagina, zien welke aantekeningen hij maakt om zichzelf straks in te kunnen dekken. „Als ik daar dan tegenover de parlementaire enquêtecommissie zit, wil ik wel op alle vragen een antwoord hebben. En ik wil kunnen laten zien dat ik er in ieder geval alles aan heb gedaan om deze afschuwelijke dwaling te voorkomen.”

De Hoog gruwt: „Wat dacht je alleen al van de enorme bureaucratie die we met deze kilometerheffing tot leven wekken? Voor de inning van de huidige motorrijtuigenbelasting zijn circa honderd ambtenaren nodig en voor de inning van de bpm (luxebelasting op auto’s, MK) nog eens veertig. Voor de uitvoering en handhaving van rekeningrijden zijn straks tien keer zoveel ambtenaren nodig...”

De Hoog neemt een groot risico door uit de school te klappen tegenover De Telegraaf. Hij zegt zijn baan vrijwel zeker kwijt te zijn als hij met zijn naam bekend zou worden. „De minister heeft een select groepje ambtenaren om zich heen verzameld voor het project rekeningrijden. Het móét slagen, er is geen weg terug. De trein van Eurlings dendert door. Alleen de jaknikkers mogen meedoen. Naar mensen die kritiek leveren, wordt niet geluisterd.”

Interne (beleids)notities waarin de plannen voor de invoering van de kilometerheffing werden gekraakt, zijn, volgens De Hoog, in het gunstigste geval in een bureaulade beland. „Meestal verdwijnen ze in de papierversnipperaar!”

Vrees

De ontmoeting met topambtenaar De Hoog vindt, op diens uitdrukkelijke verzoek, plaats op zijn vakantieadres buiten Nederland, uit vrees dat hij in eigen land zal worden herkend met de verslaggever van De Telegraaf. Een collega-topambtenaar van De Hoog, die zich eveneens zegt voor te bereiden op een parlementaire enquête, treffen we in een voor deze gelegenheid speciaal gehuurde hotelkamer van een Van der Valk-hotel in het midden van het land. Beide ’rijksklokkenluiders’ zijn werkzaam voor Verkeer en Waterstaat, maar verdere details moeten vanwege hun mogelijke herkenning achterwege blijven.

Veel kritiek op de invoering van de kilometerheffing betrof tot nu toe vooral het schenden van de privacy van de negen miljoen Nederlandse automobilisten, van wie straks alle ritten geregistreerd gaan worden. Ook beide topambtenaren maken zich daarover grote zorgen, maar dan vooral omdat ons land, volgens hen, straks een fatale crash zal maken die miljarden onvoorziene euro’s gaat kosten…

Met het gps-kastje van minister Eurlings betaalt straks iedere automobilist per gereden kilometer. Bpm en motorrijtuigenbelasting komen te vervallen. De overheid verwacht, als het systeem eenmaal draait, dik E 9 miljard per jaar te kunnen incasseren. De spionagekastjes volgen de circa negen miljoen automobilisten op iedere meter die ze met hun voertuig op de weg afleggen.

„En wat nu als die kastjes niet helemaal goed blijken te werken?” zo vragen de topambtenaren zich af. „In de memorie van toelichting van het wetsvoorstel wordt gesteld dat de statistische kans dat het misgaat, en er in dat geval dus een verkeerde heffing wordt opgelegd, minder dan één op de tien miljoen keer is. Dat wordt genoemd als basisvoorwaarde voor invoering van de kilometerheffing. Eén op de tien miljoen! Dat gelóóft toch niemand? Er is niet één fabrikant van een koffiezetapparaat of een televisie die op papier durft te zetten dat het maar één in de tien miljoen gevallen mis zal gaan met zijn product. Eén op de tien miljoen keer in de fout gaan, zou namelijk een topprestatie zijn.”

De ambtenaren van Eurlings rekenen, als het in één procent van de gevallen fout zou gaan, even voor: „Er zijn gemiddeld vier miljoen automobilisten per dag op pad. Die maken, gemiddeld genomen, een heen- en een terugreis. Dat zijn acht miljoen voertuigbewegingen per dag. Acht miljoen ritten. Bij een foutpercentage van één procent, zijn dat, in het gunstigste geval dus, 80.000 missers per dag. Zeven dagen per week maakt 560.000 verkeerde ritregistraties per week. Tenminste, als het bij het foutpercentage van één procent blijft, zoals de minister ons wil doen geloven.” Het zal een administratief en juridisch slagveld van ongekende omvang opleveren, zo voorspellen de ambtenaren.

Factuur

Maar er is, volgens hen, meer: „Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) in Leeuwarden verstuurt nu circa twaalf miljoen bekeuringen per jaar. Dat worden, als het CJIB, zoals nu de bedoeling is, de incasso van de kilometerheffing gaat verzorgen, straks circa honderd miljoen rekeningen per jaar. Bij iedere tussentijdse wijziging, als het voertuig van eigenaar wisselt, moet een nieuwe factuur worden gestuurd. In Nederland vinden ieder jaar 2,2 miljoen zogenaamde ’tenaamstellingen plaats’ (voertuigen die een eigenaar op zijn naam krijgt). Dat zijn 200.000 nieuwe en gebruikte auto’s per maand. 60.000 per week. 10.000 per dag.”

„Zie jij het voor je?” vraagt Ernst de Vries (*) met lichte spot vanachter zijn kop koffie. „De nieuwe eigenaar van de auto is betalingsplichtig voor alle kilometers die gedurende die dag voor dat motorrijtuig zijn geregistreerd. Met andere woorden: als je ’s middags een auto koopt, mag je ook alle kilometers gaan betalen die de verkoper die dag met de auto er al op heeft zitten! Het zijn bovendien complexe facturen, waarbij de zwaarste dwangmiddelen worden ingezet om het geld binnen te halen. De enveloppen uit Leeuwarden zijn nu niet bepaald populair. De minister stelt dat de kilometerheffing publieksvriendelijk en met voldoende draagvlak moet worden ingevoerd. Maar het CJIB gaat een klus doen die zes, zeven keer zo groot is als wat het nu doet. Met enorme publieke dwangmiddelen om boetes te incasseren, het is allemaal opgenomen in het wetsvoorstel voor de kilometerheffing.”

„In het gunstigste geval: 80.000 missers per dag”

Het incassobureau van de kilometerheffing krijgt straks inderdaad alle juridische dwangmiddelen, tot celstraf aan toe, in handen, maar de automobilisten zijn in feite bijna vogelvrij verklaard, zo menen beide topambtenaren. Daar zit misschien nog wel hun meeste pijn. Jean-Pierre de Hoog: „De km-heffing wordt buitengewoon gebruiksonvriendelijk. Als er iets fout gaat met de heffing, wordt de automobilist zélf verantwoordelijk voor de werking van het kastje. Kijk maar, hier in de memorie van toelichting”, duidt hij. „De overheid dekt zichzelf in paragraaf 6.6.1 op alle mogelijkheden in als het kastje niet functioneert. Het recht van de burger op ’bezwaar en beroep’ wordt zoveel mogelijk beperkt. Als automobilist krijg je géén gespecificeerde nota (uit privacyoverwegingen is bepaald dat het incassobureau niet de beschikking krijgt over de specifieke ritregistratie). Dus hoe kan de automobilist de juistheid van de factuur dan zelf controleren? Het inningsbureau krijgt geen gedetailleerde ritgegevens en kan dus geen gespecificeerde nota opsturen. De automobilist ontvangt alleen een factuur hoeveel kilometer er tegen welk tarief is gereden.”

Maar wil de automobilist de hoogte van de factuur aanvechten, dan wordt het hem of haar héél lastig gemaakt. De Hoog en De Vries wijzen ons nog fijntjes op de door hen gewraakte passages in paragraaf 6.6.1. Onder het hoofdstuk ’mogelijkheden bezwaar en beroep’ wordt gesteld dat „uit oogpunt van doelmatigheid enkele beperkingen” zijn gesteld aan het instellen van bezwaar, beroep en hoger beroep. Zo is bezwaar pas „ontvankelijk” als het betwiste bedrag „een minimumgrens” overschrijdt. Deze zogenaamde „bagatelgrens” wordt „bij ministeriële regeling” vastgesteld. Verder heeft de overheid in het wetsvoorstel de mogelijkheden om het „aantal kilometers” te betwisten „beperkt”.

Rechteloos

En automobilisten die denken dat ze de berekening nog eens over kunnen (laten) doen, komen bedrogen uit, want „alternatieve methodes om het aantal kilometers te bepalen, zijn niet toegelaten als tegenbewijs. Met andere woorden: de overheid heeft zich op alle mogelijke manieren ingedekt, maar als burger sta je vrijwel rechteloos tegenover de machtige justitiële incassomachine.”

De vasthoudende automobilisten die straks de juistheid van hun factuur wél willen aanvechten, vinden een muur van juridische weerstand. Topambtenaren De Hoog en De Vries noemen het illustratief dat de minister het aantal beroeps- en bezwaarprocedures, in hun ogen, daarom wel heel optimistisch inschat. De minister zegt in de toelichting op de wet ervan uit te gaan dat 95 procent van de bezwaarschriften van de rekeningrijders in de prullenbak zal belanden (officieel „ongegrond wordt verklaard”). Circa 4700 burgers zouden, zo denkt de minister, uiteindelijk bij de rechter terechtkomen.

„Die passage is in de toelichting op de wet opgenomen onder druk van politie, openbaar ministerie en rechterlijke macht”, zo weten de topambtenaren ons te melden. „Een veel te positieve voorstelling van zaken. Waarom dat is gedaan? Als de automobilisten wél massaal bezwaar en beroep kunnen aantekenen, loopt de justitiële motor vast. Als je veel gedoe krijgt over facturen, dan kost dat veel uitzoekwerk; dat is heel arbeidsintensief. De kosten lopen dan snel op. Vraag is dan ook: zal die E 9 miljard euro straks wel binnenkomen? Iedere burger die straks niet of niet op tijd betaalt, heeft een boeman van de overheid achter zich staan.”

En dan zijn er nog de punten die, aldus de topambtenaren, helemáál niet geregeld zijn. Zo was het de bedoeling dat automobilisten straks makkelijk kunnen overstappen van de ene ’km-dienstverlener’ naar de andere, zoals je nu bijvoorbeeld met je mobiele telefoon makkelijk kunt switchen tussen de ene provider en de ander. De overheid noemt dit de ’portabiliteit’ (artikel 3.3.2 memorie van toelichting). Omdat er zoveel auto’s ieder jaar van eigenaar wisselen, is het, om de kosten nog een beetje in de hand te houden, van belang dat niet iedere keer een gps-kastje moet worden overgebouwd. De voertuigeigenaar zou dus op eenvoudige wijze van de ene ’provider’ naar de andere moeten kunnen ’hoppen’. Dit blijkt de achilleshiel van de kilometerheffing, want er is op dat vlak nog niets geregeld, aldus beide topambtenaren.

De overheid blijkt nog niet genoeg leergeld te hebben betaald. Hogesnelheidslijn, Betuwelijn, Noord/Zuidlijn… Stuk voor stuk overheidsprojecten die wat betreft tijd en geld compleet uit de hand zijn gelopen. De grote vrees is dat bij de invoering van de kilometerheffing de geschiedenis zich zal herhalen, zo voorspellen topambtenaren De Vries en De Hoog. „Het CJIB zal een systeem moeten gaan uitvoeren dat door anderen is ontwikkeld en gebouwd. Vervolgens zullen er problemen ontstaan met de beveiliging, waardoor er meer werk en meer kosten zullen ontstaan. De minister zal dan telkens naar de Kamer worden geroepen en om opheldering worden gevraagd. Hij zal dan moeten toegeven: ja, het gaat langer duren. Ja, het gaat méér kosten.”

Op zijn vakantieadres schenkt JeanPierre de Hoog zichzelf een biertje in. „De minister is laaiend enthousiast over zijn plannen. Hij zegt dat de meeste automobilisten erop vooruit zullen gaan. Het systeem moet natuurlijk geld in het latje brengen. Elke volgende regering in geldnood kan de km-prijs verhogen om uit de problemen te komen…”

*Op verzoek van beide ambtenaren zijn hun namen gefingeerd.

De Telegraaf schreef: Spoeddebat KM-heffing

De oppositiepartijen SP, VVD en PVV willen opheldering van minister Eurlings (Verkeer) naar aanleiding van onthullingen, vandaag in De Telegraaf, dat zijn eigen topambtenaren forse kritiek leveren op het plan voor de kilometerheffing.

VVD-Kamerlid Aptroot wil, net als de PVV, een spoeddebat met minister Eurlings. De topambtenaren melden in deze krant dat ze zich in stilte voorbereiden op een parlementaire enquête over de kilometerheffing, want ze zijn ervan overtuigd dat die er komt.

In de reportage illustreren ze vandaag met cijfers waarom de km-heffing in hun ogen onhaalbaar is. De SP wil de minister eerst tijdens het vragenuurtje, de eerste dinsdag na het kerstreces, aan de tand voelen.

De kritiek van de ambtenaren is koren op de molen van VVD’er Aptroot, die al langer wil dat het omstreden project onmiddellijk wordt stopgezet omdat het onuitvoerbaar is. Aptroot verwacht, zeker nu ook topambtenaren de kmheffing ter discussie stellen, een Kamermeerderheid te vinden voor het instellen, vooraf, van een onafhankelijk uitvoeringsonderzoek.

„We moeten laten onderzoeken of de km-heffing überhaupt wel uitvoerbaar is en wat de risico’s zijn”, aldus Aptroot. „We willen toch absolute zekerheid hebben voordat we 4 miljard euro stoppen in een project om alle Nederlandse auto’s te gaan ombouwen?”

Aptroot noemt het ’schokkend’ dat er uit het relaas van de topambtenaren blijkt dat de minister jaknikkers om zich heen heeft verzameld en niet naar kritiek luistert. De VVD’er: „Zijn politieke speeltje is blijkbaar belangrijker dan de belangen van de automobilisten en de burgers. Zijn opvolger wordt opgezadeld met een miljardenverslindend project dat niet werkt.”