Het kabinet verwacht veel van een nieuw camerasysteem langs de grens. Ook al is de effectiviteit niet bewezen. Bovendien hebben privacy-experts grote bezwaren.

De grenzen in Europa verdwenen? Nee hoor, vanaf 1 januari zijn ze terug. Dan voert Nederland weer gewoon grenscontroles in langs de grenzen met Duitsland en België. En anders dan vóór het vrije verkeer van personen in Europa worden dan niet een paar, maar alle passerende voertuigen gecontroleerd.

Douanebeambte maakt plaats voor geavanceerde camera
Klinkt dat onwaarschijnlijk? Toch is het waar. Betekent dit weer files bij de grens? Nee, want de strenge douanebeambte is vervangen door een geavanceerde camera, gekoppeld aan de computers van de marechaussee. Wie in een gestolen auto rijdt of om een andere reden de belangstelling wekt van de militaire politie, wordt een paar kilometer na de grens alsnog aan de kant gezet.

@migo-boras is de mysterieuze naam van het cameranetwerk dat momenteel bij vijftien grensovergangen wordt ingericht. De automobilist die daar passeert, kan het digitale oog van de overheid straks niet meer ontlopen. Ook elders in Nederland groeit het aantal camera’s langs de snelwegen snel.

En behalve een oog krijgt de overheid ook een geheugen. Als het aan minister Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD) ligt, mogen de miljoenen foto’s die nu langs de snelwegen worden gemaakt, straks weken worden bewaard. Onduidelijk is nog of dat ook gaat gelden voor de beelden van de nieuwe grenscamera’s.

Marechaussee wil niets kwijt over grenscontrolesysteem
Net zo mysterieus als de naam @migo-boras is de houding van de Koninklijke Marechaussee die – twee maanden voordat de apparaten gaan flitsen – niet wil vertellen hoe het grenscontrolesysteem werkt. En wat is het doel van @migo-boras? Wie worden er aan de kant gezet en waarom? Wat gebeurt er precies met de foto’s? Op zijn vroegst eind december wordt hier openheid over geboden. Een weekje voor de daadwerkelijke invoering.

Documenten die met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur werden verkregen, bieden enige informatie. Bijvoorbeeld over die mysterieuze naam. @migo-boras staat voor ‘automatisch mobiel informatie gestuurd optreden – better operational result and advanced security’. Verder blijkt dat @migo-boras straks behalve het kenteken ook de zijkant van voertuigen fotografeert.

De techniek die nu al langs de snelwegen wordt gebruikt heet ANPR: automatic number plate recognition. Gefotografeerde nummerplaten worden in enkele seconden vergeleken met een lijst van voertuigen van verdachten; daarbij het kan ook gaan om mensen die nog een parkeerboete moeten betalen of wier apk is verlopen. Bij een treffer kan de wagen korte tijd later aan de kant worden gezet, als er tenminste politie in de buurt is.

Meer mogelijkheden als foto’s mogen worden bewaard
De mogelijkheden breiden zich uit als de foto’s straks mogen worden bewaard. Dan kan bijvoorbeeld worden gekeken of een verdachte op het moment van een misdrijf in de buurt reed. Nu mogen nog alleen foto’s worden opgeslagen die een ‘hit’ opleveren, de rest moet direct worden verwijderd.

Verder worden de kentekens van wagens die de grens passeren straks door allerlei databases gehaald, zo blijkt uit de opgevraagde documenten. Dan gaat het bijvoorbeeld om het kentekenregister van de Rijksdienst voor het Wegverkeer, of Nederlandse en Europese politie- en vreemdelingenregisters. De marechaussee krijgt zes SUV’s met camera’s die in de grensgebieden gaan rondrijden.

Europese Commissie onderzoekt of systeem in strijd is met Schengen
De Europese Commissie onderzoekt of het systeem in strijd is met het verdrag van Schengen, dat het mogelijk maakt zonder grenscontroles tussen landen te reizen. Maar ook privacydeskundigen hebben bezwaren. Politieagenten die in de database mogen zoeken, komen heel wat te weten over het gedrag van hun medeburgers. Bert Jaap Koops, hoogleraar regulering van technologie aan de Universiteit van Tilburg, is daar kritisch over: „Er moet goed worden geregeld dat alleen een beperkte groep opsporingsambtenaren toegang heeft en dat er alleen controleerbare zoekacties worden gedaan in het kader van een opsporingsonderzoek.” Hier kan het gemakkelijk misgaan. Zo bleek eerder dat pincodes die toegang geven tot een database waarin agenten kunnen opzoeken wie een dreig-tweet heeft verstuurd, ook rondgingen onder collega’s die niet in het bestand mochten.

CBP: opslaan kentekens rechtvaardigt inbreuk op persoonlijke levenssfeer burgers niet
Begin dit jaar oordeelde het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) dat het opslaan van kentekens niet zó onmisbaar is bij misdaadbestrijding dat het de „inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van een groot aantal burgers” rechtvaardigt. Want het nut lijkt groot, maar is nog niet bewezen. Het college schrijft dat er nog maar weinig onderzoek is gedaan naar de effectiviteit van nummerplaatherkenning met ANPR bij het terugdringen van criminaliteit. Ook niet in de VS en Groot-Brittannië, waar al veel langer wordt gewerkt met dit systeem. En de paar buitenlandse onderzoeken waarin wel de vraag werd opgeworpen of ANPR criminaliteit als autodiefstal terugdringt, laten geen effect zien.

Opstelten komt ondanks kritiek met wetsvoorstel voor kentekenopslag
Ondanks de bezwaren, onder meer van het CBP, stuurt minister Opstelten volgens een woordvoerder nog dit jaar een wetsvoorstel voor kentekenopslag naar de Tweede Kamer. De bewaartermijn daarin is vier weken. De plannen staan ook in het regeerakkoord, dus een Kamermeerderheid van VVD, PVV en CDA zal voor stemmen.

‘Stelselmatige observatie zonder verdenking in strijd met verdrag mensenrechten’
De Rotterdamse strafrechtadvocaat Inez Weski vindt dat alle mogelijkheden die de nieuwe technieken bieden nooit een aantasting van mensenrechten rechtvaardigen. Volgens haar handelt Nederland met de „stelselmatige observatie zonder feitelijke verdenking” via cameratoezicht in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Volgens dit verdrag mag alleen een rechter toestemming geven voor observatie en alleen als er concrete verdenkingen zijn.

„De rechter wordt hier gepasseerd”, zegt Weski, „net als de belangen van de burger bij een onbespied leven.”